De woningcrisis in Nederland is een groeiende nachtmerrie die steeds meer mensen raakt. Deze crisis vergroot niet alleen de ongelijkheid, maar heeft ook serieuze gevolgen voor zaken als emancipatie, vrijheid en zelfs de veiligheid van mensen.
| CV: Lale Gül (1997) is auteur van de autobiografische bestsellerroman ‘Ik ga leven’ (Amsterdam: Prometheus 2021). Voor het boek ontving zij in 2021 de NS Publieksprijs. Op dit moment werkt ze aan haar tweede boek. Sinds juli 2021 heeft Gül een vaste wekelijkse column in de zaterdageditie van Het Parool. In oktober 2022 maakt Gül samen met Ronit Palache (1984) de 5-delige podcastserie Van God Los over geloofsverlaters. |
De woningcrisis in Nederland is een groeiend probleem dat steeds meer mensen treft. Het gebrek aan (betaalbare) woningen heeft de afgelopen decennia geleid tot een enorme stijging van de huur- en koopprijzen, waardoor velen moeite hebben om een geschikte woning te vinden of het hoofd boven water te houden als ze die wel hebben, zelfs als ze dertigers of veertigers zijn.
Mede hierdoor is de vermogens- en kansenongelijkheid in Nederland disproportioneel en snel toegenomen. Er is aanzienlijke maatschappelijke aandacht voor dit onderwerp, zo zijn er vele televisieprogramma's die het behandelen, zoals Sander en de kloof van Sander Schimmelpenninck en de tv-serie Scheefgroei van Jeroen Pauw. Ook in programma’s als De Avondshow of Zondag met Lubach wordt er veel gesproken over de woningcrisis. Onderwerpen over woningen die in enkele decennia driemaal in waarde zijn gestegen en over zogenaamde 'huisjesmelkers', die aanzienlijke inkomsten hebben vergaard door huizen te verhuren, waarbij dit inkomen ook nog eens minder belast is dan inkomsten uit arbeid, zijn herhaaldelijk besproken.
Meer dan de helft van de studenten woont niet meer op kamers, maar thuis, bleek uit de Landelijke Monitor Studentenhuisvesting. Waar Nederland altijd als een 'gaaf land' werd beschouwd waar je als jong volwassene uit huis ging, onafhankelijk werd en al vroeg kon leren je eigen boontjes te doppen en een zelfstandig leven op te bouwen, beginnen we helaas steeds meer Zuid-Europese taferelen te vertonen, omdat het steeds gebruikelijker wordt dat je lang bij je familie blijft wonen. En de situatie dat men wél een huur mag betalen van 1.500 euro, maar geen hypotheek kan krijgen van 1.000 euro per maand, doet de wenkbrauwen fronsen. Niemand lijkt het nog te begrijpen.
En ondanks dat deze crisis alle Nederlanders raakt, zijn het de laagste inkomens en middeninkomens die de hardste klappen moeten incasseren, met alle desastreuse gevolgen van dien. Een woning kunnen krijgen en op jezelf kunnen gaan als dat noodzakelijk is, is namelijk niet alleen essentieel om fijn en kwalitatief te kunnen leven of een eigen gezin te stichten, maar ook van fundamenteel belang voor zaken als emancipatie, vrijheid, onafhankelijkheid, feminisme en zelfs in sommige gevallen van je veiligheid en gezondheid.
De realiteit van duizenden Lale's
Een eigen woning kunnen hebben betekent namelijk ook dat je kunt vertrekken uit een ongezond, ziek of onveilig milieu waar je op allerlei wijze bedreigd wordt om jezelf te zijn en te kunnen ontwikkelen. Daar kan ik persoonlijk over meepraten als iemand die komt uit een onderdrukkende en strengreligieuze familie waar ik mezelf zo snel mogelijk van wilde verlossen. Ik ben helaas niet de enige. Zo getuigt mijn inbox de afgelopen jaren. Daarom rijst bij mij steeds vaker de vraag: stel dat ik toevallig géén bestseller had geschreven op mijn 23ste, maar een baan had in de supermarkt met dezelfde problemen thuis, hoelang had ik dan wel niet in ellende moeten leven, tot ik een eigen woning kon vinden en betalen? Helaas is het antwoord daarop confronterend: waarschijnlijk had dat nog jaren geduurd. Ik moet er nu niet aan denken dat ik nog zo lang in onvrijheid, ongelukkigheid en onderdrukking zou moeten leven, alleen maar omdat ik een dak boven m'n hoofd nodig heb. Tegelijkertijd is de realiteit van duizenden Lale's.
Bijna dagelijks krijg ik berichten op Instagram met een inhoud waar ik van moet slikken. Zo kreeg ik twee jaar geleden een bericht van Fatima uit Amsterdam-West, 18 jaar en net geslaagd voor de havo. De ene alinea van haar brief was nog schokkender en hallucinanter dan de andere. Ze had te maken met huiselijk geweld, zou worden uitgehuwelijkt aan een man waar ze niets van moest hebben. Ze ging gebukt onder ontelbaar veel regels en controle, zo veel dat ze niet eens in het geniep de regels kon verbreken en haar gang kon gaan (waar ik die ruimte vroeger soms wel had) en ook niet de ruimte kreeg om te studeren. Haar vader, die lijdt aan meerdere mentale stoornissen, volgde haar óveral met de gps-tracker die ze verplicht bij zich moest dragen, zodat hij er zeker van kon zijn dat ze niets deed waar hij zich voor zou schamen.
'Een eigen woning kunnen hebben betekent ook dat je kunt vertrekken uit een ongezond, ziek of onveilig milieu'
Het meest simpele genot des levens wordt haar ontnomen: ze kon geen leuke dingen ondernemen met vrienden, zich niet aansluiten bij een studentenvereniging, niet reizen, en ze mocht zelfs niet werken in de avonden. Ze was verliefd op een jongen, maar die liefde kan alleen via digitaal contact blijven bestaan. Dat het ooit in alle vrijheid echte tastbare liefde wordt, is voor haar een haast ongrijpbare droom, schreef ze me. Ze wilde heel graag vrijheid door op zichzelf te gaan wonen, maar ze kon niets vinden binnen haar budget. Bovendien dreigde haar vader, zonder daar doekjes om te winden, met geweld als ze haar koffers zou pakken.
Stalkgedrag, dreigementen, geweld; een regime waar onmogelijk ruimte is voor het verbreken van regels en geen licht aan het einde van de tunnel; dat was de werkelijkheid van Fatima. ‘Lale, kun je alsjeblieft in je netwerk vragen of iemand een onderkomen voor me heeft? Ik wil vluchten', stuurde ze me.
Geluk en goodwill
Nu, twee jaar later, kan ik gelukkig zeggen dat Fatima veilig is en een studio voor haarzelf heeft kunnen regelen, nadat ik haar een handje hielp met de inboedel en de borg. Bovendien hebben we samen mails geschreven naar allerlei woningcorporaties. Daar legden we haar situatie uit en vroegen we om urgentie, wat ze ook gekregen heeft. Als dat niet was gelukt, zou ze op plek 250 staan net als andere 18-jarigen die een studio zoeken in Amsterdam. En dat is juist het storende: het is allemaal met geluk en goodwill gegaan. En Fatima is slechts één voorbeeld van iemand die uit het ouderlijk huis wil om veilig en vrij te kunnen zijn, om haar studie tandheelkunde in alle rust te kunnen volgen, maar ook zich als mens en jonge vrouw te kunnen ontwikkelen. Zonder het juk van haar familie die haar het liefst zo snel mogelijk had uitgehuwelijkt.
Om de zoveel tijd komt er ook iemand na afloop van een lezing naar me toe, die iets vraagt als: ‘Lale, ik wil ook graag vrijheid, net als jij. Ik geloof ook niet meer en wil me kleden en gedragen zoals ik wil, maar dat kan niet bij mijn familie/partner. Daarvoor moet ik m'n biezen pakken en verdwijnen, maar als ik naar de huizenprijzen kijk, kan ik dat nooit betalen met mijn salaris als horecamedewerker of schoonmaker. Ik ben daarom gedoemd om gebukt te gaan onder dat regime, ik ben niet economisch onafhankelijk. Ik wil het wel zijn, ik wil desnoods meer dan fulltime werken, maar ik kom gewoon niet aan een betaalbare woning. In feite ben ik niet economisch, maar residentieel afhankelijk. Op een wachtlijst voor een sociale huurwoning moet ik 15 jaar staan.’
'Lale, kun je alsjeblieft in je netwerk vragen of iemand een onderkomen voor me heeft? Ik wil vluchten'
Ik weet dan vaak niet wat ik als advies kan geven. Ik bedoel: wat is een mogelijke uitweg? Ik hoor van 50-plussers dat men vroeger voor 300 gulden altijd wel ergens onderdak kon vinden, maar dat is echt niet meer zo. Door deze woningcrisis wordt helaas pijnlijk zichtbaar dat degenen die niet beschikken over een opgebouwd vermogen, vermogende ouders en een academisch diploma, het onderspit delven. Dat is de arbeidersklasse, en dan met name de vrouwen, die feitelijk vaker hun carrière op een lager pitje zetten als ze een gezin starten. En de ultieme verliezers zijn de laagopgeleide allochtone vrouwen die het liefst zouden scheiden of uit huis zouden gaan. Die groep heeft vaak geen financiële buffers. Ze heeft minder vaak een netwerk dat hen kan helpen. Ze wonen en werken vaker in de randstad waar de huizenmarkt nog meer op slot zit dan elders en ze hebben vaak ook minder perspectief op een baan met significant meer inkomen. Kinderopvang betalen lukt niet, en een omscholing om eventueel wel meer te kunnen verdienen kost tijd, energie en middelen die niet beschikbaar zijn.
Oorzaken en gevolgen van de crisis
Een van de belangrijkste oorzaken van de woningcrisis is mijns inziens het gebrek aan nieuwbouw. De afgelopen decennia is er onvoldoende geïnvesteerd in de bouw van woningen. Daarnaast wordt de crisis verergerd door de strenge regelgeving en de lange procedures die nodig zijn om nieuwe bouwprojecten te realiseren. Het zou dan ook onze landelijke topprioriteit moeten zijn om dit probleem zo snel mogelijk te verhelpen en te doen wat daarvoor nodig is, in plaats van te verzanden in bureaucratie.
De gevolgen van de crisis zijn namelijk verstrekkend. Niet alleen heeft het geleid tot een toename van het aantal daklozen en mensen die gedwongen worden om in ongeschikte of overvolle woningen te leven waardoor hun levenskwaliteit sterk verminderd, de woningcrisis heeft ook invloed op de sociale cohesie.
Nieuwsberichten over statushouders die voorrang kregen op sociale huurwoningen in Utrecht, of de komst van een nieuwe AZC in Albergen, of eigenlijk überhaupt het thema vluchtelingen en immigranten; het is een heet hangijzer geworden. Zo werd migratie voor meerdere politieke partijen zelfs een van de kernthema’s van hun verkiezingscampagne in 2023.
Vaak lees ik op platforms als X en Instagram, dat men vindt dat er geen nieuwe mensen bij kunnen komen, omdat het land al ‘overvol’ is. En omdat 'de eigen burger nog niet eens aan een woning komt’. Die frustratie en de neiging om één specifieke groep in de samenleving als zondebok aan te wijzen, kan nog eens ernstige gevolgen hebben in de toekomst. Mensen kunnen uit wanhoop en onwetendheid geloven dat 'de ander' de vijand is, omdat ze het gevoel hebben dat deze anderen ‘de woningen afpakken'. Het wordt op die manier een erg lelijke, primitieve en tribale strijd om leefterritorium in de hoofden van mensen, terwijl een woning niet iets zou moeten zijn om voor te 'strijden' met anderen. Het is een basisbehoefte en wonen is een recht van iedereen. We hebben vaker in de geschiedenis gezien dat als het slecht gaat met het beleid van een land en de mensen het gevoel van onrecht ervaren, één groep in de samenleving meestal als zondebok wordt gezien, met alle gevolgen van dien. Ik hou mijn hart vast.
'Mensen kunnen uit wanhoop en onwetendheid geloven dat 'de ander' de vijand is, omdat ze het gevoel hebben dat deze anderen ‘de woningen afpakken' '
Door de woningcrisis worden gemeenschappen ontwricht. Door verschillende omstandigheden (van sloop zonder terugkeergarantie tot het niet vinden van een betaalbare woning na scheiding of bij het verlaten van het ouderlijk huis) worden mensen gedwongen om te verhuizen naar andere steden of regio's, waardoor sociale banden worden verbroken en buurten veranderen. Er ontstaan zo andere problemen: als de conciërge, de schoonmaker, de basisschooljuf en de oppas met hun inkomen niet meer in de stad kunnen wonen waar ze werken, zullen de tekorten in deze sectoren in veel regio’s oplopen. Of mensen moeten elke dag uren reizen om te kunnen werken, dat tast ook de levenskwaliteit aan.
Oplossingsrichtingen voor de woningcrisis
Ik zie een aantal oplossingsrichtingen voor de woningcrisis. Allereerst moet er, buiten de noodzakelijke investeringen in de nieuwbouw, meer aandacht worden besteed aan het renoveren en hergebruiken van bestaande gebouwen. Veel leegstaande panden kunnen worden omgebouwd tot betaalbare woningen, waardoor het aanbod wordt vergroot. Dit vereist samenwerking tussen de overheid, vastgoedeigenaren en projectontwikkelaars.
Een andere oplossingsrichting is het stimuleren van alternatieve vormen van wonen, zoals coöperatieve woonprojecten. Deze projecten zijn veelal betaalbaarder, duurzaam en ze bevorderen de gemeenschapszin. De overheid kan subsidies en belastingvoordelen bieden om deze initiatieven te ondersteunen.
Tot slot is het van belang om de huurmarkt nog beter te reguleren. Verbeterde regulering kan helpen om huurders meer bescherming te bieden, de betaalbaarheid van woningen te waarborgen, en een evenwichtiger relatie tussen huurders en verhuurders te creëren.
Conclusie
De woningcrisis in Nederland is een complex probleem dat vraagt om een integrale aanpak. Het gebrek aan betaalbare woningen leidt tot sociale ontwrichting op allerlei vlakken, wat desastreuse gevolgen kan hebben in de toekomst; zowel op individueel niveau, als voor het collectief. Het onvermogen om een eigen woning te bemachtigen en zelfstandig te kunnen leven heeft een diepgaande invloed op onze kwaliteit van leven, onze mogelijkheid om gezinnen te stichten, en op fundamentele zaken als emancipatie, vrijheid, onafhankelijkheid, en zelfs veiligheid en gezondheid. Het idee dat er gestreden moet worden met anderen om een dak boven je hoofd te krijgen, of de mogelijkheid te hebben om een gezin te starten voor je veertigste, is iets waar we van af moeten; dit zijn de meest basale menselijke behoeftes, die gegarandeerd zouden moeten worden door een goed functionerende overheid. Deze situatie is Nederland onwaardig.
Ga naar de hele essaybundel door dubbel te klikken op het beeld hieronder.
