Dit artikel van Hans van Vark en Ben Spelbos verscheen eerder in verkorte vorm in het Financieel Dagblad. Dit is de volledige, integrale versie.
In het FD van 11 november reageert de heer Strikwerda op het artikel van de heer Kaptein in het FD van 7 november.
Kaptein memoreert de vanaf vorig jaar door de Nederlandse Beroepsvereniging van Accountants (NBA) ondernomen acties om bij de controlewerkzaamheden ook oog te hebben voor de gedragscomponent van belangrijke spelers binnen de te controleren organisatie. Kaptein concludeert dat accountants inmiddels toegerust zijn en dat commissarissen en bestuurders nu aan zet zijn bij het doorspreken van de controleaanpak en de verwachtingen omtrent de komende rapportage. De insteek van Kaptein lijkt daarmee instrumenteel van aard.
In zijn commentaar repliceert Strikwerda, naar het lijkt niet onbevooroordeeld, als volgt: ‘accountants hebben geen verstand van communicatie’ en ‘registeraccountants hebben geen verstand van organisatiepsychologie’ en ‘registeraccountants zijn er voor de juistheid van de jaarrekening en hebben daar al moeite genoeg mee’. Ten slotte stelt hij dat als er maatschappelijke normen moeten worden gesteld dat een zaak van de wetgever en niet van een besloten beroepsgroep met commerciële belangen is.
Strikwerda heeft kennelijk geen enkele moeite met de tone at the top; ondernemerschap staat voorop!
Het leidt geen twijfel dat mensen met hun gedrag elkaar, al dan niet bewust, beïnvloeden. Dat geldt al in de kleine kring van het eigen gezin of de familie. Laat staan politiek, maatschappelijk en in het eigen bedrijf of de eigen instelling. Dat omvat te meer mensen die ‘het voor het zeggen hebben’, dus de leiding en het (interne) toezicht daarop.
Daar waar Strikwerda polariseert zoekt Kaptein de verbinding tussen de gecontroleerde en de accountant.
Verbinding, effectiviteit in de relatie, is ook wat wij beogen en waarvan wij nadrukkelijk de meerwaarde zien. Op verzoek van de vereniging van toezichthouders in woningcorporaties (VTW) hebben wij de publicatie ‘De relatie tussen de raad van commissarissen, het bestuur en de externe accountant: spel met meerwaarde’ samengesteld die in oktober is uitgebracht.
In het speelveld van de maatschappij hebben wij het spel tussen de actoren raad van commissarissen, bestuur en accountant gepositioneerd in een driehoek. Bewust is gekozen voor een driehoek waarvan elke punt door één van de actoren wordt bezet. Een driehoek is een constructie met grote sterkte en door de bezetting van elke hoek komt een evenwichtig belang tussen actoren tot uitdrukking. Het zijn de ervaringen van vertegenwoordigers uit het veld van de corporatiesector, naast onze eigen ervaringen waaronder die als controlerend accountant die inkleuring aan de relatie en het onderhoud daarvan hebben gegeven.
Het behoeft daarbij vast geen betoog meer dat een scala van (spel)regels voorhanden is en wellicht nog komt. Ons pleidooi daarbij is nu eerst aan beheersing van dat wat er al is te voldoen en daarbij accent te leggen op professioneel gedrag, van elk van de genoemde actoren. In een afzonderlijk hoofdstuk komt daarbij de cultuur, houding en gedrag aan de orde, voor een ieder vanuit zijn eigen rol. En dan gaat het naast vakmatige kennis en kunde om gewone menselijke eigenschappen als authenticiteit, onafhankelijkheid, kritisch vermogen, betrokkenheid en samenwerken. Maar ook lef en persoonlijke moed komen aan bod.
De praktijk van alle dag kent vele voorbeelden waarvan achteraf blijkt dat signalen van gedrag die er zeker waren niet of te laat zijn opgepikt. Wij juichen het daarom toe dat de accountant van buiten de organisatie, met al zijn vakmatige expertise, ook gedragingen binnen de organisatie van zijn cliënt signaleert en zo nodig tot bespreking met de relevante actoren overgaat. Dat daarbij een zekere schroom moet worden overwonnen is best begrijpelijk; actie leidt immers tot reactie en dat geeft nogal eens onzekerheid.
Anderszins zal ook de opdrachtgever van die accountant ruimte (in tijd en in geld) moeten geven om ten volle van de ervaringen van de controlerend accountant over ‘de wereld achter de cijfers’ te kunnen profiteren. Het is begrijpelijk dat ook dan vaak schroom moet worden overwonnen. Het is immers niet op voorhand leuk dat je op eigen gedrag en consequenties daarvan wordt aangesproken.
Dat de NBA de handschoen voor de toerusting van zijn leden in deze optiek heeft opgepakt juichen wij ook toe. Dat de NBA geen alleenrecht op normering heeft is juist. En dat de NBA handvatten geeft waarmee leden richting in hun handelen krijgen is zonder meer nuttig. Let wel, het zijn mensen die het uiteindelijk maken. Voor de accountant maar ook de andere actoren speelt intrinsieke motivatie, de wil om je werk gewoon goed te doen, als het goed is een overheersende rol. Dat is voor ondernemers niet anders.
Wel laten wij hier een waarschuwing voor de accountants horen: waak voor checklistjes en een daarbij passend instrumenteel gedrag. Het gaat om het creëren van meerwaarde van de eigen dienstverlening t.b.v. de cliënt!
Enkel regels om zich achter te verbergen is achterhaald. Kijk verder en achter de cijfers en communiceer daarover, eerlijk en transparant.
Communicatie is voor een hoogleraar net zo moeilijk of makkelijk als voor een accountant. Niets menselijks is ons vreemd. Alle actoren hebben in dit proces nog wel wat te winnen. Mooie uitdaging toch?
Ben Spelbos en Hans van Vark