In het politiek nieuwsoverzicht van deze week: vertraging nieuwbouw na stikstofuitspraak door Raad van State lijkt zeker, maar de omvang is nog onduidelijk. Minister De Jonge verwacht een lagere lastendruk voor corporaties. En de Kamer heeft nog maar weinig vragen over afschaffing van de verhuurderheffing.
Gevolgen uitspraak Raad van State
Zoals verwacht heeft de bouwopgave een extra tegenvaller te verwerken nu de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State een streep heeft gezet door de bouwvrijstelling in de Wet natuurbescherming. De Raad van State benadrukt echter wel nadrukkelijk dat dit geen bouwstop betekent.
De vrijstelling is vorig jaar ingevoerd nadat het vorige kabinet na de PAS-uitspraak uit 2019 probeerde op deze manier bouwprojecten voort te kunnen zetten. De argumentatie die de wetgever daarbij gebruikte deugt echter niet, zo maakt de Raad van State duidelijk. Zo stelde het kabinet destijds dat een breed landelijk pakket aan maatregelen de stikstofdepositie van de bouwactiviteiten compenseert. Maar, zo zegt de Raad van State in de Porthos-uitspraak, dat is in strijd met het Europese natuurbeschermingsrecht.
"Uit de rechtspraak van het Europese Hof van Justitie in Luxemburg volgt allereerst dat alleen toestemming voor een project mag worden gegeven als uit onderzoek blijkt dat zeker is dat individuele beschermde natuurgebieden daardoor geen schade oplopen. Dat is wat anders dan een beoordeling op een hoger schaalniveau waarvan de wetgever uitgaat", aldus de Raad van State.
"Verder volgt uit de rechtspraak van het Europese Hof dat een maatregelenpakket zoals de wetgever voorstelt alleen als onderbouwing gebruikt mag worden als die maatregelen ook echt zijn uitgevoerd en de verwachte voordelen daarvan vaststaan. Het pakket van maatregelen dat de wetgever heeft gebruikt als onderbouwing om de bouwvrijstelling in de Wet natuurbescherming op te nemen, voldoet daar niet aan. Het overgrote deel van de maatregelen is namelijk nog niet uitgevoerd."
Wat volgens de Raad van State wel mogelijk blijft zijn projecten waarbij er uit een toets blijkt dat er geen natuurschade zal ontstaan of dat de natuurschade aantoonbaar wordt gecompenseerd.
De Raad van State heeft nog overwogen om - vanwege het grote belang van het doorgaan van bouwprojecten - naar het Europese Hof te stappen voor een nuancering van de regels, maar moest concluderen dat de onzekerheden in de kabinetsplannen te groot zijn. "Zo is het overgrote deel van de genoemde maatregelen niet concreet uitgewerkt en is een flink deel van de maatregelen afhankelijk van vrijwillige keuzes van ondernemers", schrijft de Raad van State.
"Deze onzekerheid is niet op te lossen met wettelijke regels waarin doelstellingen zijn vastgelegd, en ook niet met monitoring of bijsturing. Daarbij speelt mee dat er geen rekening mee is gehouden dat de bouwvrijstelling onbeperkt kon worden ingezet, zonder beperking in de tijd of naar locatie. [..] Al met al staat niet vast dat de toekomstige verbetering van de natuur zo groot is, dat de stikstofneerslag van bouwactiviteiten daartegen wegvalt."
Gevolgen onduidelijk
De gevolgen van de Porthos-uitspraak worden in het woningbouwveld wisselend uitgelegd. Bouwend Nederland spreekt van een 'drama voor de bouw', maar Jan Fokkema van NEPROM zegt tegen FD dat vooral kleinere projecten gewoon door kunnen gaan. Fokkema vreest vooral dat ontwikkelaars koudwatervrees krijgen door alle onduidelijkheid. Bouwend Nederland verwacht dat 30 tot 50 procent van de projecten die nog in procedure zijn opnieuw tegen het licht moet worden gehouden. Een bijkomend probleem is dat er onvoldoende experts beschikbaar zijn om de stikstofdepositie per project te beoordelen.
Het algemene beeld is dat er in ieder geval vertraging zal optreden voor bouwprojecten die nog in een vergunningprocedure zitten. Dit gaat gepaard met extra kosten. Met name voor grote projecten zal nader onderzoek moeten worden gedaan naar de effecten op de natuur en bij een deel zal ook voor compensatie moeten worden gezorgd. Hoe groot dat deel is valt echter nu nog niet te zeggen
Oplossingsrichtingen vanuit het kabinet
Tijdens het Kamerdebat over het advies van Remkes liet minister Van der Wal weten op 25 november met een Kamerbrief met 'oplossingsrichtingen' te komen. In hetzelfde debat liet minister Adema weten nog maanden nodig te hebben voor een akkoord over de toekomst van de landbouw. Het is dus onduidelijk of er snel knopen worden doorgehakt. Tijdens het Kamerdebat werd in ieder geval duidelijk dat er ook binnen de coalitie verdeeldheid heerst. Zo hamert D66 op de mogelijkheid om te kunnen onteigenen. De andere coalitiefracties blijven inzetten op vrijwilligheid.
Lastendruk corporaties
De lastendruk van corporaties zal door de afschaffing van de verhuurderheffing fors afnemen. Dat licht minister De Jonge toe in een uitgebreide Kamerbrief waarbij ook het samenspel met diverse andere fiscale elementen (ATAD, vpb) worden meegenomen. Daarbij erkent de minister dat door de afschaffing van de verhuurderheffing de vpb zal gaan stijgen, maar met de sector zijn afspraken gemaakt om de extra middelen te gebruiken voor verduurzaming en nieuwbouw. Daarbij is ook afgesproken dat dit zal worden gemonitord. "Er is afgesproken om de financiële haalbaarheid van de maatschappelijke opgaven door corporaties in 2024 integraal in beeld te brengen. Daarbij worden ook veranderingen in macro-economische omstandigheden meegenomen", aldus de minister.
Kamerbrief Belastingdruk woningcorporaties
Wet afschaffen verhuurderheffing
De wet die regelt dat de verhuurderheffing wordt afgeschaft levert maar weinig vragen op. In de Tweede Kamer is hier brede steun voor. Wel vraagt de SP nog naar de ATAD en Omtzigt naar de prestatieafspraken. "Zo wijst de Raad van State erop dat het Kabinet Balkenende IV destijds heel bewust is afgestapt van de prestatieafspraken. Is het kabinet niet beducht dat we weer in dezelfde valkuil stappen, nu dit instrument weer wordt ingevoerd?"
Partijen uit de sector, zoals de VTW en Aedes, hebben om een snelle invoering van de wet gevraagd. De beoogde inwerkingtreding is op 1 januari a.s. Het wetsvoorstel komt binnenkort op de agenda van de Tweede Kamer en wordt, na goedkeuring, aangeboden aan de Eerste Kamer ter besluitvorming.
Het parlement was van 21 oktober tot en met 31 oktober 2022 met reces.
---
Het politiek nieuwsoverzicht 'Actueel in de volkshuisvesting' op het gebied van belangenbehartiging wordt door de VTW gemaakt in samenwerking met 1848.nl. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Hans Geurts, senior beleidsmedewerker Public Affairs en Communicatie: h.geurts@vtw.nl // 06 46 87 99 28