Recensie: "Onder commissarissen" van Marilieke Engbers - door VTW-lid Boban Vukicevic

Afgelopen week heb ik met veel plezier en belangstelling het boek van Marilieke gelezen. Ik had gewild dat ik voordat ik met mijn eerste toezichthoudende functie begon, ik dit boek tot mijn beschikking had gehad. Of misschien ook niet. Ik zou enorm geschrokken zijn van de complexiteit van de functie, gebrek aan tijd en informatie en de continue dreiging van conflicten. Dan zou ik er misschien nooit aan begonnen zijn. Met als gevolg dat ik al die mooie, inspirerende en verrijkende momenten die ik als commissaris ervaar ook zou hebben moeten missen.

In de vorm van een soort hoorspel, loodst de schrijfster ons door het complexe leven van een groep commissarissen. En wat blijkt, commissarissen zijn net mensen. Kunnen last hebben van hoge eigen dunk, schieten in defensieve houding, trekken zich terug of vallen juist aan. Tegelijkertijd zijn ze ook heel erg betrokken en hebben meestal de juiste intenties. Op een beknopte en heldere manier, gebruikt makend van voorbeeldsituaties, maakt de schrijfster ons bekend met haar eigen promotieonderzoek en geeft ons veel zaken om over na te denken. Ze vraagt zich bijvoorbeeld af of je wel goed kunt toezicht houden als je altijd tijdgebrek hebt? Hoe moeten commissarissen de spanning tussen het bewaken van de goede sfeer en de vruchtbaarheid van het inhoudelijk conflict managen? Waarom kritische vragen stellen al snel gezien wordt als je te veel bemoeien met operationele zaken of te veel op de stoel van de bestuurder zitten? Ze bespreekt het gevaar van paradigmaverkleving en geeft tips en voorbeelden om hier flexibel mee om te gaan.

Individuele governance dilemma's
Belangrijke opbrengsten uit het promotieonderzoek die aan de orde komen zijn onder andere de beschreven individuele governance dilemma’s . De meeste commissarissen zullen ze onmiddellijk herkennen:

• Toezichtsdilemma’s - vertrouw je erop dat de bestuurder je alle informatie geeft die je nodig hebt als commissaris of ga je ervan uit dat de bestuurder er een eigen belang heeft om informatie achter houden of te verhullen?
• Samenwerkingsdilemma,'s - vertrouwen op collega' s commissieleden en niet op de hoogte zijn van alle informatie of alle informatie willen hebben zonder zelf de expertise te hebben.
• Besluitvormingsdilemma's - ga je als commissaris voor het inhoudelijke conflict of houd je je mond en ga je voor de sociale cohesie?
• Compliancedilemma's - Worden eerst alle verplichte onderwerpen behandeld zodat de strategische onderwerpen onder tijdsdruk behandeld moeten worden als de agenda uitloopt? Of moet je eerst de strategische onderwerpen behandelen met het risico dat de verplichte onderwerpen onvoldoende aandacht krijgen?

Valkuilen
De schrijfster waarschuwt ons ook voor een aantal veel voorkomende valkuilen:

•  the fundamental attribution error - we kennen onze intenties, maar we zien niet ons eigen gedrag. Daarentegen zien we wel het gedrag van anderen, maar kennen niet hun intenties. Wij zijn geneigd het gedrag van anderen toe te schrijven aan onvolkomenheden in hun karakter en/of foute motieven.
• de CEO bias - zorgt ervoor dat mensen in hiërarchische posities weinig feedback krijgen. De bestuurder wil wel, maar krijgt zelf ook niet de volledige informatie.
• valse consensus bias - als de meerderheid iets vindt dat het waarschijnlijk wel klopt.
• naïeve realisten bias - mensen zijn ervan overtuigd dat hun waarheid objectief rationeel en dus waar is.

Compassie en begrip
De kernboodschap is echter, dat het bespreekbaar maken van de blinde vlekken vanuit compassie en begrip (en dus niet vanuit verwijt en schuld) en het bespreekbaar maken van elkaars paradigma's heel belangrijk zijn voor het goed functioneren van een RvC. En dat het inhoudelijk conflict hebben wenselijk is. Het levert betere besluitvorming en als het conflict immers goed wordt opgelost, ontwikkelt een groep vertrouwen en kan de samenwerking verdiepen.

Kort samengevat, een helder, beknopt en mooi geschreven boek. Makkelijk te lezen en niet te omvangrijk in aantal pagina's, maar boordevol met herkenbare situaties, mooie analyses en belangrijke tips voor zowel de beginnende als lang meelopende commissarissen.

Boban Vukicevic, lid RvC Staedion en lid RvC Leystromen