‘Welke type toezicht past bij welk type netwerk?’ - Interview met Cor van Montfort (VU Amsterdam) over onderzoeken governance lokale netwerken

Welk type toezicht past bij welk type netwerk? Dat is volgens onderzoeker Cor van Montfort (VU Amsterdam) in een notendop de onderzoeksvraag van twee onderzoeken naar de governance van lokale netwerken, waar de VTW aan meewerkt. Van Montfort, die samenwerkt met hoogleraar Patrick Kenis (Tilburg University), geeft de laatste stand van zaken. ‘We zijn op ontdekkingsreis.’

Tekst: Lisette Vos

De VTW heeft de governance van lokale netwerken al langer op de agenda staan. In 2019 organiseerde de VTW het ledencongres over dit thema. Corporaties werken steeds meer samen in een web van maatschappelijke partners (van zorg tot welzijn) om bewoners in de wijk vooruit te helpen. Niet de organisatie, maar de mens staat in die aanpak centraal. Maar wat betekent dat voor het intern toezicht?

Onderzoek met zeven corporaties
Op initiatief van de VTW doet Kenis sinds begin dit jaar samen met Van Montfort wetenschappelijk onderzoek naar dit thema. Aan dit 2-jarig onderzoek werken zeven corporaties mee die in zeven  verschillende netwerken actief zijn, onder meer op de thema’s duurzaamheid (aardgasvrij en warmtenet), armoedebestrijding en wonen/zorg. Doel is om de verschillende vormen van toezicht in kaart te brengen die passen bij de verschillende typen netwerken. ‘We zijn op ontdekkingsreis, we hebben nog beperkte kennis over toezicht op en in netwerken.’

Eerste observaties
In deze fase hebben de onderzoekers al vier eerste observaties gedaan. Bestuurders die deel uitmaken van een stuurgroep – met alle deelnemers uit een netwerk – blijken soms de rol van toezicht op zich te nemen. De variatie van partners in de netwerken is groot: waar houd je toezicht op en wie doet dat? De problemen die organisaties in een netwerk willen oplossen zijn complex: de uitkomst is niet altijd goed te meten. Als vierde spelen de juridische spelregels een rol: in hoeverre zoeken de netwerken de grenzen op van wat of wel of niet mag?  

Samenwerken in netwerken is complex, stelt Van Montfort. Maar organisaties die in hun eentje de problemen van kwetsbare mensen proberen op te lossen, is geen optie. ‘Je moet wel, je weet zeker dat je als organisatie alleen niet verder komt. Het is in organisatienetwerken en het toezicht de kunst om de balans te vinden tussen het individuele belang en het collectieve belang. De maatschappelijke problemen, van bijvoorbeeld die van de huurders, die moeten centraal staan.’

Breder onderzoek met steun NWO
In een uitgebreider wetenschappelijk onderzoek naar innovatieve vormen van toezicht op netwerken, met financiële steun van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), doen twee corporaties mee. Het gaat om Zayaz met Thuis in de wijk (netwerk voor armoedebestrijding) en Havensteder met een netwerk dat zich inzet voor de differentiatie van de woningvoorraad. Dit brede onderzoek, waarin Kenis en Montfort ook samenwerken, gaat over de domeinen wonen, zorg, onderwijs en veiligheid. Daarnaast zijn de externe inspecties bij het onderzoek betrokken, waaronder de Autoriteit woningcorporaties.

Meer ruimte om te experimenteren
Volgens Montfort is het doel van dit uitgebreide onderzoek van vier jaar hetzelfde als het doel van het 2-jarig onderzoek, op initiatief van de VTW: innovatieve vormen van toezicht ontwikkelen die passen bij verschillende typen netwerken. ‘Groot voordeel is dat we gebruik kunnen maken van de inzichten uit het eerste onderzoek. We kunnen daardoor een vliegende start maken. Bovendien duurt het brede onderzoek vier jaar. We hebben meer ruimte om te experimenteren om te onderzoeken wat wel of niet werkt.’

Handvatten voor toezichthouders
De eerste uitkomsten van het eerste onderzoek met zeven corporaties, op initiatief van de VTW, zijn volgens Van Montfort begin volgend jaar bekend. De onderzoekers houden dan een presentatie met hun bevindingen en handvatten voor toezichthouders. Eind volgend jaar moet dit onderzoek zijn afgerond. Het brede vierjarige onderzoek is naar verwachting in 2025 afgerond.  

Meer informatie:

Breed onderzoek naar governance lokale netwerken, met financiering NWO (Tilburg University)

VTW Special over governance lokale netwerken