Toezichthouders herkennen blinde vlekken en denkfouten niet bij zichzelf, maar wel bij anderen. RvC-leden zouden om die reden aannames van hun collega-toezichthouders moeten uitdagen om tot een betere besluitvorming te komen. De RvC-voorzitter speelt hierin een cruciale rol. Dat stelt promovenda Tessa Coffeng die onderzoek doet naar besluitvorming in de bestuurskamer.
Tekst: Lisette Vos
Tessa Coffeng, verbonden aan de faculteit Sociale Wetenschappen aan de Universiteit Utrecht en toezichthouder Gedrag & Cultuur bij de Autoriteit Financiële Markten, liet tijdens haar onderzoek bestuurders en toezichthouders (ook VTW-leden) ervaren wat hun valkuilen zijn. Met vragenlijsten en experimenten toont zij aan dat ook bestuurders en toezichthouders denkfouten vertonen.
Skipiste als metafoor
Het gevaar van blinde vlekken en denkfouten ligt juist bij ervaren bestuurders en toezichthouders op de loer. Coffeng, zelf een fervent skiër, gebruikt de metafoor van de skipiste om haar verhaal te onderstrepen. ‘Ervaren skiërs gaan sneller buiten de gebaande paden skiën. Daar lopen ze meer risico op ongelukken, bijvoorbeeld door lawinegevaar. Ze vertrouwen op hun ervaring, maar off-piste is niet alles te overzien. In de RvC gaat het om complexe besluiten. Vaak is niet alle informatie beschikbaar en zijn sommige risico’s onzeker. Veel ervaring is dan geen garantie om een goed besluit te nemen. Dit kan juist leiden tot zelfoverschatting.’
 |
Hardnekkig
Dat toezichthouders – net als alle mensen – denkfouten maken (biased zijn) is bij de meesten wel doorgedrongen, meent Coffeng. Toch blijkt in de praktijk dat toezichthouders in hun eigen valkuilen blijven stappen. ‘Het is een hardnekkig probleem. En het is ook niet eenvoudig om dat te verhelpen, bijvoorbeeld door het volgen van een training of door tools te gebruiken. In die zin heb ik niet een hele optimistische boodschap.’
Wat wél helpt om tot betere besluitvorming te komen, is dat toezichthouders de aannames van hun collega’s in de RvC uitdagen. ‘De eerste stap is te erkennen dat iedereen blinde vlekken heeft. Juist omdat die blinde vlekken bij jezelf lastig te herkennen zijn, is het goed dat anderen jou daarop wijzen en bevragen. En andersom. Daarbij moet iedereen wel open staan voor elkaars mening én goed naar elkaar luisteren. Anders heeft het geen zin.’
Meerderheid
Tijdens een experiment met een fictieve case in de bestuurskamer koos slechts een vijfde van de bestuurders en toezichthouders voor het objectief beste besluit, terwijl állen er min of meer van overtuigd waren dat ze de optimale beslissing hadden genomen. Ze gingen hierbij af op de eerste voorkeur van de meerderheid, welke vaak niet de beste was. Het risico om te snel mee te gaan met de mening van de meerderheid speelt ook in de RvC, stelt Coffeng. ‘Als je niet eerst alle meningen en argumenten met elkaar deelt, kom je tot een minder goed besluit.’
Rol voorzitter
Volgens Coffeng is de rol van de RvC-voorzitter in dit proces cruciaal. Hij of zij moet alle leden van de RvC ruimte en vertrouwen geven om hun mening uit te spreken, ook als deze tegen de meerderheid ingaat. Dit wordt participatief leiderschap genoemd. ‘In een RvC waar men zich veilig voelt om zich uit te spreken, gaat dat veel beter. Door die veiligheid te creëren kan de voorzitter bijdragen aan een teamklimaat waarin iedereen zijn of haar verhaal kan doen en – ook heel belangrijk – gehoord wordt. Dat stemt mij in ieder geval hoopvol.’
Boodschap aan VTW-leden
Coffeng roept bestuurders en toezichthouders op om met de uitkomsten van het onderzoek aan de slag te gaan. ‘Mijn boodschap aan VTW-leden? ‘Uiteindelijk moet je het zélf doen. Een simpele tool is vaak niet genoeg. Bespreek valkuilen en dilemma’s in de RvC. Ga dus een experiment aan. Alleen door zelf iets anders te doen, kom je verder.’
Promotieonderzoek afronden
Tessa Coffeng rondt haar proefschrift binnen de leerstoel “Psychologie van Toezicht” aan de Universiteit Utrecht dit jaar af. De VTW zal het proefschrift, als deze beschikbaar is, delen met de leden.
---
Meer informatie:
‘Ted talk’ over promotieonderzoek (7 minuten)
Artikel over experiment voor de VTW Nieuwsbrief (23 maart 2018)
Engelstalige video over dit artikel (2 minuten)