Recensie van het boek 'Psychologie in de boardroom' van René Ravenhorst en Cora Reijerse. De recensie is geschreven door VTW-lid Inge Marit van der Wal, commissaris bij De Bouwvereniging Harlingen.
'Het boek Psychologie in de boardroom' geeft inzicht in gedrag en cultuur in de raad van toezicht en raad van commissarissen (RvT/C). Vanzelfsprekendheden in denken en samenwerken worden onder de loep van de arbeid- en organisatiepsychologie genomen langs drie belangrijke thema’s: informatieverwerking en besluitvorming, samenwerking en conflicthantering en betekenisgeving en sociale identiteit. De auteurs zijn psychologen en gedragsexperts en hebben zelf ervaring met toezichthouden en besturen.
Thema 1: toezicht in context
In het eerste thema wordt het fenomeen ‘toezicht’ onderzocht in de context van de maatschappij, de organisatie en het domein waarin het toezicht plaatsvindt. Hoewel governance en wettelijke kaders de kwaliteit van het toezicht trachten te bewaken, wordt die kwaliteit uiteindelijk bepaald door de mensen én de concrete praktijk. Bij het verwerken van informatie en het nemen van beslissingen kunnen zich echter allerlei problemen voordoen. Er is grote zorgvuldigheid vereist omdat de consequenties van besluiten vaak groot zijn en noch bestuurders, noch toezichthouders onfeilbaar zijn. Bugs, bias en framing zijn enkele psychologische verschijnselen die het de toezichthouder en bestuurder daarbij niet gemakkelijk maken en worden uitgelegd met gebruik van vele onderzoeksvoorbeelden en verwijzingen naar theorieën uit de psychologie.
Thema 2: toezicht is teamwerk
Het functioneren van de RvT/C is de verantwoordelijkheid van de raad zelf. Er is immers geen sprake van toezicht op toezicht. Toezichthouden is mede daarom bij uitstek teamwerk. Beperkingen in investering in tijd en ontmoetingsmomenten maken het ontwikkelen van een team een bijzondere uitdaging. Samenwerking en conflicthantering als tweede thema wordt wederom beschreven langs modellen en wetenschappelijk onderzoek over succesfactoren van succesvolle teams en de verschillende conflicttypes en het oplossen ervan. Het (h)erkennen van conflicten en de bereidheid zich te verdiepen in elkaars standpunt zijn de sleutel tot het oplossen ervan. Lukt het de raden deze sleutel te vinden?
Thema 3: toezicht en betekenis geven
Betekenisgeving als derde thema, is een sociaal en continu proces. Oordeelsvorming over feiten, omstandigheden, betrokkenen en het proces in het kader van bepaalde (organisatie)doelstellingen, leidt tot betekenisgeving. Zelfreflectie en de dialoog zijn essentiële vaardigheden voor ieder individu én de voltallige raad. Stelligheid en eenzijdigheid vormen risico’s voor het functioneren van een raad. Voortdurend reflecteren op eigen vooronderstellingen en erkennen dat er niet één waarheid is dragen bij aan een professioneel bewustzijn van de RvT/C en daarmee aan waarde creatie voor de stakeholders.
Nadruk op psychologie
Langs de drie genoemde thema’s geeft dit boek inzicht in de mechanismen die spelen bij het toezichthouden, zowel op de inhoud als op het proces, binnen de verscheidene contexten waarin toezicht vorm krijgt. Dat (zelf)bewustzijn en (zelf)reflectie onontbeerlijk zijn bij de verantwoordelijkheid van de individuele toezichthouder én het team, wordt duidelijk gemaakt met concrete herkenbare casussen en theorieën. Die combinatie maakt het boek ook voor niet-psychologen goed leesbaar. De schrijfstijl is niet in elk hoofdstuk even vlot en de citaten tussen de hoofdstukken (Wil je snel gaan, ga alleen. Wil je ver komen, ga samen) zijn soms wat obligaat. Met aanbevelingen over o.a. het investeren in de samenwerking e n het expliciteren van de visie op toezicht beoogt dit boek de toezichthouder te inspireren om met plezier en vitaliteit toezicht te houden. Dat doet het bij vlagen ook wel, maar het benadrukt vooral de waarde van psychologen en de psychologie in organisaties en toezichtland. Of de gemiddelde toezichthouder daar nu écht geïnspireerd van raakt, waag ik te betwijfelen. Maar dat we door te reflecteren en ons oordeel uit te stellen beter worden, dat weet ik wel zeker!
Inge Marit van der Wal, commissaris De Bouwvereniging Harlingen