‘Intern én extern toezichthouder hebben dezelfde baan’ - interview lessen Rob Hordijk (Aw) en Elma Groen (RvC) over intensief toezicht op De Voorzorg

De Autoriteit woningcorporaties hield vanaf 2016 intensief toezicht op De Voorzorg in Limburg om de governance te verbeteren. Dat doel is bereikt: de Aw neemt meer afstand. Rob Hordijk (Aw) en Elma Groen (RvC) hadden de afgelopen vier jaar intensief contact. Hoe kijken zij terug op dit traject en welke lessen hebben zij geleerd?

Tekst: Lisette Vos

Bij De Voorzorg, een kleine corporatie in Heerlen en omgeving, was in de jaren 2016 en 2017 veel mis. Bij de uitbesteding van het onderhoud was sprake van belangenverstrengeling. Een jaar later kwamen meer misstanden aan het licht. Zo bleek dat de corporatie mogelijk discrimineerde bij de toewijzing van woningen én dat een angstcultuur in de organisatie heerste. De bestuurder greep niet in, ook de RvC niet.    

Traject van vijf jaar
Aw-inspecteur Rob Hordijk, die vanaf 1983 werkzaam is in de sector en deze maand met pensioen gaat, kreeg in 2016 de eerste signalen dat er iets mis was bij De Voorzorg. Bijna vijf jaar later draagt hij het dossier met vertrouwen over aan zijn opvolger. De Aw neemt meer afstand van Vincio Wonen, zoals de corporatie nu heet. De governance is op orde met een deskundige bestuurder en een krachtige RvC.

Van het intensieve traject bij De Voorzorg, maar ook van andere dossiers, heeft Hordijk veel geleerd. ‘De RvC kan de governance op papier goed geregeld hebben, maar de werkelijkheid is soms heel anders. Elke commissaris moet een goede antenne hebben, moet weten wat in de organisatie speelt. Door goede vragen te stellen, niet alleen aan de bestuurder, maar ook in de organisatie. Als de RvC niet voldoende scherp is, ontstaat het risico dat het misgaat.’

Dezelfde vragen
Om te voorkomen dat het misgaat, moet de RvC een lastig gesprek niet uit de weg gaan. Dat geldt ook voor de extern toezichthouder, stelt Hordijk. ‘In feite heb ik dezelfde baan als een commissaris. De vragen die ik stel, komen als het goed is ook bij RvC-leden naar boven. Als het goed gaat, kan ik meer afstand nemen van intern toezicht, zoals de RvC in dat geval meer afstand van de bestuurder kan nemen.’

Hordijk voerde in 2016 een eerste gesprek met de toenmalige bestuurder van De Voorzorg over  mogelijke belangenverstrengeling, maar de bestuurder leek zich van geen kwaad bewust. Een gesprek met de RvC volgde: Hordijk concludeerde dat de raad onvoldoende scherp was geweest, maar van goede wil was om orde op zaken te stellen. Op aanwijzing van de Aw stelde de corporatie in 2017 een verbeterplan Governance op.

Spiegel voorhouden
Nadat de voormalige bestuurder zich ziek had gemeld, ontdekte de interim-bestuurder dat er meer mis was in de organisatie: er heerste een angstcultuur onder de medewerkers. Uit onderzoek dat volgde bleek dat de corporatie mogelijk discrimineerde bij de toewijzing van woningen. Aw-inspecteur Hordijk hield de toenmalige RvC-leden opnieuw een spiegel voor: hoe heeft dit zover kunnen komen? Daar kreeg hij – ondanks een indringend gesprek - geen goede verklaring voor.

Onvoldoende zelfreflectie
Elma Groen, die met Cor Snoeijs vanuit de VTW-commissarissenpool net tijdelijk was aangesteld, wond er in een gesprek met de andere RvC-leden geen doekjes om. De voorzitter en vice-voorzitter trokken hun conclusies en stapten op. Volgens Groen toonden zij onvoldoende zelfreflectie, ook na de gesprekken met de Aw. ‘We gaven vlak na ons aantreden een duidelijk signaal af. Wij voeren ook gesprekken die pijn doen.’

Groen vindt dat elke RvC de luis in de pels moet zijn, en ook kritisch moet zijn naar de eigen RvC-leden. Ze vindt het ‘ingewikkeld’ dat ontslag alleen via de rechter kan worden afgedwongen. ‘Je kan alleen je overtuigingskracht inzetten. Als een RvC-lid wil blijven, terwijl zijn collega’s vinden dat hij niet functioneert, kan dat. Of je moet naar de rechter.’

Ernstig ongeluk
De stevige aanpak van nieuwkomers Groen en haar collega gaf Hordijk als extern toezichthouder vertrouwen. Hij vraagt zich af waarom RvC-leden niet altijd vanuit zichzelf opstappen, als zij hun werk als commissaris niet goed hebben gedaan. ‘Ik trek de parallel met een ernstig ongeluk dat iemand heeft veroorzaakt. De neiging om het jezelf niet aan te rekenen, is menselijk. Je was erbij en keek ernaar. Wat er precies gebeurde, kan je niet onder ogen zien.’

Hordijk nam als extern toezichthouder geleidelijk aan meer afstand: de RvC was aan zet om te bouwen. Zo moest de RvC, met Groen als voorzitter, op zoek naar een goede bestuurder om de cultuurverandering in de organisatie vorm te geven. Dat dát is gelukt, vindt Groen ‘mazzel’. ‘We zochten iemand die zijn eigen nieren kan proeven. Het was een lastige zoektocht. De organisatie is niet groot, en de corporatie was niet positief in het nieuws. Maar we gingen niet voor de eerste de beste.’

Houding en gedrag veranderen
Sjraar Canjels die in 2018 aantrad, is de juiste bestuurder om de cultuurverandering vorm te geven, vindt ook Hordijk. De Aw-inspecteur heeft geleerd dat houding en gedrag van mensen niet van de ene op de andere dag veranderen. ‘Dat is zeker bij Vincio Wonen het geval. Medewerkers voelden zich bevrijd, maar er was ook ongeloof. Ze hadden lange tijd onder het juk van het vorige bestuur gewerkt. Ze hebben tijd nodig om in de nieuwe situatie hun weg te vinden. Met de huidige bestuurder en RvC komt dat goed.’

RvC-voorzitter Groen kijkt positief terug op het intensieve en langdurige traject met Rob Hordijk, als extern toezichthouder. ‘Velen in de sector zagen of zien de Aw als waakhond die zich te veel met de RvC wil bemoeien. Ik zie dat anders. De Aw is een samenwerkingspartner die vanuit een andere rol ook kritische vragen moet stellen. Juist die houding van luis in de pels helpt ons in de sector verder. We zijn een team, zo voelt dat.’  

Onafhankelijk onderzoek burenruzie
Uitgerekend nu is Vincio Wonen negatief in het nieuws. Een burenruzie tussen twee huurders in Heerlen liep eind vorig jaar uit de hand. Mensen die op de hand van zijn van het Syrische gezin beschuldigden Vincio Wonen onder meer op sociale media van discriminatie. De bestuurder heeft – met instemming van de RvC - een onafhankelijk en diepgravend onderzoek ingesteld. De corporatie wil met zekerheid uit kunnen sluiten dat er sprake was van discriminatie. ‘Vincio Wonen pakt deze zaak serieus op. Dat is goed. De Aw blijft het onderzoek nauwgezet volgen,’ aldus Hordijk.

Erebaan
Hordijk gaat met pensioen: zijn opvolger bij de Aw neemt het dossier over. Zijn laatste boodschap aan de VTW-leden? ‘Commissaris is geen erebaantje dat je er even bij doet. Beter gezegd: het is een erebaan. Je mag er trots op zijn dat je in deze prachtige sector werkt. Je moet, net als iedereen in de sector, je verantwoordelijkheid nemen. Samen moeten we het maatschappelijke kapitaal van de corporaties zo goed mogelijk benutten.’

--

Handreiking VTW commissarissenpool
De VTW heeft een handreiking gepubliceerd over de VTW-commissarissenpool, inclusief andere ervaringen van leden uit die pool bij verschillende corporaties.

Lees hier de handreiking 'De VTW commissarissenpool onder de loep'