In 2030 moet Overvecht Noord in Utrecht aardgasvrij zijn. Op de website van de gemeente staat een overzichtelijke tijdlijn met vier stappen tot 2030. Maar de praktijk is weerbarstig. Sinds Overvecht Noord in 2018 is aangewezen als proeftuin in het programma Aardgasvrije wijken (zie kader) loopt de verantwoordelijke wethouder Lot van Hooijdonk (GroenLinks) steeds tegen nieuwe vragen aan die om een oplossing vragen. ‘Naarmate je meer de diepte ingaat, kom je meer kwesties tegen. Het is een zoektocht.’ De gemeente koos bewust voor Overvecht Noord om als proeftuin voor aardgasvrije wijken aan te melden. In de wijk staan hoge flats en rijwoningen, gebouwd in de periode van 1945 tot 1960. Een deel van de gasleidingen zijn uiterlijk in 2025 aan vervanging toe, dus ligt het voor de hand om al eerder voor een duurzaam alternatief voor aardgas te kiezen. Daarnaast knappen corporaties Mitros, Bo-Ex en Portaal de komende jaren een groot deel van hun huurwoningen op, als onderdeel van de wijkaanpak Samen voor Overvecht. Renovatie en verduurzaming gaan bij voorkeur hand in hand. 

Data versnipperd

Al bij de start popten echter de eerste vragen op. Overvecht Noord is niet één wijk, maar vele kleine buurten samen, en de gemeente had bijvoorbeeld geen exact overzicht van hoeveel woningen op het aardgas zijn aangesloten, welk deel koop en welk deel huur is. De informatie was versnipperd: alle partners – gemeente, corporaties en netbeheerder Stedin – hebben ieder eigen data. ‘We konden niet met één druk op knop over een goed overzicht beschikken. Voor je besluiten kan nemen over de aanpak in de wijk, moet je de data goed georganiseerd hebben. Het heeft veel tijd gekost om die data op orde te hebben,’ aldus Van Hooijdonk. 

Proeftuin in proeftuin 

Op kleine schaal is de aanpak overzichtelijk. De wooncomplexen van Vereniging Centraal Wonen Klopvaart (VCWK) in de Klopvaartbuurt van corporatie Portaal zijn een kleine proeftuin in de proeftuin Overvecht Noord. In 12 wooneenheden wonen circa 90 huurders die in een duurzame wereld willen wonen. Bewoners, verenigd in de Energiegroep, schreven in 2016 al een eigen duurzaamheidsplan. Op de daken van de wooncomplexen liggen zonnecollectoren. In 2017 renoveerde Portaal de wooneenheden: ze kregen dubbel glas en extra isolatie.  Als onderdeel van Overvecht Noord aardgasvrij heeft de Energiegroep van Wonen Centraal samen met Portaal eind 2019 een projectovereenkomst gesloten om de wooncomplexen van het aardgas af te halen. Die aanpak werkt voor beide partijen goed, stelt bewoner Niko Bergsma. ‘We hebben veel kennis over duurzaamheid, we werken samen met de corporatie de plannen uit. Het is een co-creatie. Voor huurders is het ook iets gemakkelijker om enthousiast te zijn. We hoeven niet, zoals eigenaren van koopwoningen in Overvecht Noord, de verduurzaming zelf te betalen.’ In de projectovereenkomst staat dat de Energiegroep samen met Portaal drie onderdelen uitwerkt: de techniek (alternatief voor aardgas), de huurverhoging en de renovatie. Volgens Bergsma is de keuze voor de techniek nog geen uitgemaakte zaak: een projectbureau doet onderzoek. Aansluiting op het warmtenet (stadsverwarming) is mogelijk een optie. ‘We hebben afgesproken dat we voor een duurzame oplossing kiezen. Niet elke warmtebron voor het warmtenet is even duurzaam. We zijn als huurders bereid om iets meer te betalen, zolang de energielevering duurzaam is.’ 

BEWONER NIKO BERGSMA

‘We werken samen met de corporatie de plannen uit’

Kluwen touw 

Wat op kleine schaal in het project in de Klopvaartbuurt gebeurt, moet ook voor Utrecht Overvecht Noord – en uiteindelijk voor de hele stad – worden uitgestippeld. Volgens Monique Kampinga, die namens Portaal deelneemt aan de stuurgroep Overvecht Noord aardgasvrij, is dat geen eenvoudige opgave. Net als wethouder Van Hooijdonk constateert zij dat steeds nieuwe vragen oppoppen. ‘Denk niet: dit doen we even. Het is alsof je aan kluwen touw trekt. Trek je het ene touw los, dan raakt een ander stuk touw weer vast. Alles heeft met elkaar te maken: je kan geen stap zetten zonder dat dat gevolgen heeft voor anderen.’

Belangen op tafel 

Alle partners die in het project Overvecht Noord aardgasvrij samenwerken – de gemeente, de drie corporaties, netbeheerder Stedin en energiecoöperatie Energie-U – zijn zich ervan bewust dat ze de klus samen moeten klaren. Recent hebben zij een bijeenkomst gehouden om met elkaar te bespreken waar ze staan. Kampinga van Portaal juicht dat toe. ‘Het is belangrijk dat iedere partner de strategie en belangen op tafel legt. Dat is een mooi vertrekpunt om het goede gesprek te voeren. Je hoort wat er speelt bij de ander en ontdekt wat de impact is van jouw standpunt op de positie van anderen.’ Kampinga kreeg bijvoorbeeld meer inzicht in de positie van de bewoners met een eigen woning. ‘Als je een deel van een wijk aansluit op een warmtenet, dan moeten eigenlijk alle huishoudens meedoen om de business-case rond te krijgen. Als je als corporatie instemt met aansluiting op het warmtenet, dan heeft dat gevolgen voor de particuliere eigenaren. De woningbezitter is niet onze zorg, maar je kan huurwoningen en koopwoningen niet los van elkaar zien.’

Klap op geven

Volgens wethouder Van Hooijdonk is de rol van de gemeente niet in beton gegoten. In het Klimaatakkoord staat dat de gemeente de regierol heeft, maar de wethouder heeft vanaf het begin de insteek gehad om de energietransitie samen met de partners op te pakken. Maar uiteindelijk geeft de gemeenteraad de definitieve klap op de plannen. ‘Het is zoeken naar de goede balans. Als wij corporaties niet meekrijgen, kunnen wij op onze kop gaan staan, maar dan komen we niet verder. Corporaties gaan over hun eigen investeringen. Bovendien hebben zij beperkt geld voor de energietransitie. Dat maakt het er niet eenvoudiger op.’ 

Planning 

Het gaat voor de corporaties niet alleen om de vraag hoeveel de energietransitie kost. De planning om de woningen per wijk van het aardgas af te halen, is minstens zo belangrijk, stelt Kampinga van Portaal. ‘In 2030 moet Overvecht Noord aardgasvrij zijn. Wij hebben als Portaal een planning om vooral in hoge flats woningen in de wijk te renoveren. Maar hoe verhoudt die planning zich tot de wijkaanpak om woningen van het aardgas af te halen? Dat is voor Portaal een cruciale vraag. De investeringen voor renovatie en verduurzaming zullen niet altijd samenvallen, en wat betekent dat voor onze meerjarenplanning? We moeten samen realistisch naar de planning kijken.’

Eerlijke verhaal 

Voor de huurders van de proeftuin in de Klopvaartbuurt is de planning om de wooncomplexen van Wonen Centraal van het aardgas af te halen duidelijker. Bewoner Bergsma, die heeft meegepraat in een klankbordgroep van de gemeente, onderschrijft dat de energietransitie voor de stad een complexe opgave is. Ze heeft een duidelijke boodschap aan de corporaties. ‘Vertel eerlijk wat de energietransitie voor huurders betekent. Wees realistisch over de woonlasten, ook op de lange termijn. Stel het niet mooier voor dan het is.’

Tekst: Lisette Vos, Foto’s: Mark Prins